Բանկային հաշվին կամ կանխիկ գումար պահելը սովորաբար շահութաբեր չէ։ Գնաճի պատճառով գումարը կարող է աստիճանաբար արժեզրկվել։ Այդ իսկ պատճառով, եթե ուզում եք, որ ձեր խնայողությունները եկամուտ բերեն, արժե մտածել ներդրումներ կատարելու մասին։ Ներդրումներ անելն ակտիվների բաշխման ռազմավարություն է, որն օգնում է պաշտպանել ձեր գումարն ինֆլյացիայից և ապահովել կայուն եկամուտ երկարաժամկետ հեռանկարում։

Հայաստանում և այլ երկրներում մարդիկ փնտրում են կապիտալը մի քանի անգամ բազմապատկելու ուղիներ։ Ոմանք ընտրում են ավանդներ ներդնելու ուղին, ոմանք արժեթղթեր են ձեռք բերում, ոմանք կրիպտոարժույթ կամ անշարժ գույք են գնում։ Եկեք պարզենք՝ ինչ են իրենցից ներկայացնում ներդրումները, և ինչ հնարավորություններ արդեն կան և կբացվեն Հայաստանում մոտ ապագայում։

Ի՞նչ է ներդրումը պարզ բառերով

Ներդրումն այն գումարն է, որն ուղղում եք այնպիսի նպատակի, որ եկամուտ ստանաք։ Դա կարող է լինել․

1. ավանդ բանկում, որտեղ դուք տոկոսային եկամուտ եք ստանում,
2. պարտատոմսեր, որոնք ապահովում են ֆիքսված եկամուտ (կուպոն),
3. բաժնետոմսեր, որոնք տալիս են ընկերության մասնաբաժնի իրավունք և որոշ դեպքերում՝ դիվիդենդներ,
4. անշարժ գույք, որի գինը կարող է աճել և որը կարող է վարձակալությունից եկամուտ բերել,
5. ոսկի և այլ ակտիվներ, որոնք հնարավոր է ապագայում ավելի բարձր գնով վաճառել։

Ներդրումների գաղափարը պարզ է՝ գումարը պետք է գումար բերի։ Սակայն կարևոր է հիշել բալանսի մասին՝ որքան բարձր է եկամտաբերությունը, այնքան ավելի բարձր է նաև ռիսկը։

Ինչպե՞ս են աշխատում բանկերը և բրոքերները Հայաստանում

Հայաստանի բանկերը բաժնետոմսեր ուղղակիորեն չեն վաճառում ֆիզիկական անձանց։ Բաժնետոմսեր գնելու կամ վաճառելու համար հարկավոր է բրոքերի մոտ հաշիվ բացել։ Երբեմն բանկը կարող է տրամադրել բրոքերային ծառայություններ, բայց դրա համար ձևակերպվում է առանձին իրավաբանական անձ՝ դուստր ընկերություն կամ ներդրումային բաժին, որը լիցենզավորված է Կենտրոնական բանկի կողմից։

Կարճ ասած՝

1. ավանդ և դեպոզիտ կարելի է բացել անմիջապես բանկում,
2. իսկ բաժնետոմսեր կամ այլ արժեթղթեր գնելու համար բանկը ձեզ կուղղի իր «դուստր» ընկերություն կամ գործընկեր բրոքերի մոտ։

Ինչո՞ւ է հիմա Հայաստանում ներդրումներ կատարելու ժամանակը

1․ Դրամը կայուն է, իսկ ավանդների տոկոսադրույքները նվազում են

Վերջերս, դրամը կայունություն է ցուցաբերել տնտեսական տատանումների ալիքների ընթացքում։ Այո, Կենտրոնական բանկը պահպանում է ինֆլյացիան ողջամիտ ցուցանիշների սահմաններում, և այդ է պատճառը, որ վերջին տարիներին կտրուկ արժութային տատանումներ չեն արձանագրվել։ Միևնույն ժամանակ ավանդների տոկոսադրույքներն աստիճանաբար նվազում են։ Եթե նախկինում ՀՀ դրամով ավանդները կարող էին երկնիշ եկամտաբերություն ունենալ, ապա այսօր բանկերում ավանդի միջին տոկոսադրույքը կազմում է տարեկան 6-9%։ Հաշվի առնելով ինֆլյացիան՝ այդպիսի ներդրումների շահավետությունը նվազում է, ուստի բոլոր խնայողությունները միայն որպես ավանդ պահելն այդքան էլ արդյունավետ չէ։

2․ Անշարժ գույքի գների և վարձակալության պահանջարկի աճ

Վերջին 3 տարիներին Երևանում և որոշ մեծ քաղաքներում բնակարանների գները զգալիորեն աճել են։ Միևնույն ժամանակ վարձակալության շուկան մնում է կայուն՝ շնորհիվ IT մասնագետների, միգրանտների, ուսանողների հոսքի և Airbnb-ի ու Booking-ի միջոցով կարճաժամկետ վարձակալությունների։

Ներդրողի համար սա եկամտի 2 աղբյուր է․

1. Վարձավճար
2. Տարեկան միջինում 5-ից 8%՝ արտարժույթով երկարաժամկետ վարձակալության դեպքում և մինչև 12%՝ կարճաժամկետ վարձակալության դեպքում:
3. Անշարժ գույքի արժեքի հնարավոր աճ, եթե բնակարանը վաճառվի մի քանի տարի անց։

Հարկ է հաշվի առնել, որ Երևանում գներն արդեն բավականին բարձրացել են, ուստի մոտ ապագայում կտրուկ գնաճի սպասել պետք չէ։ Բացի այդ, վարձակալության դեպքում կան լրացուցիչ ծախսեր՝ բնակարանը դատարկ պահելու ժամանակահատվածը, վերանորոգումը, կահույքը, հարկեր և կոմունալ վճարներ, եթե տունը կամ բնակարանը տրվում է օրավարձով։

AFM-ում կարող եք կարդալ նաև այն մասին, թե որտեղ և ինչպես բնակարան կամ տուն գնել Հայաստանում։

3․ Պարտատոմսերի շուկայի զարգացում և հարկային արտոնություններ

Պետությունն ակտիվորեն զարգացնում է պարտատոմսերի շուկան։ Այսօր Armenia Stock Exchange (AMX) հարթակում հնարավոր է գնել ինչպես պետական, այնպես էլ կորպորատիվ արժեթղթեր։

1. Պետական պարտատոմսերն ապահովում են տարեկան 7-ից 11% եկամտաբերություն ՀՀ դրամով, և ռեզիդենտների կուպոնային եկամուտն ազատված է եկամտահարկից։ Ահա ինչու են դրանք ավանդներից ավելի արդյունավետ։
2. Կորպորատիվ պարտատոմսերն ունեն պետական պարտատոմսերից 1-ից 3%-ով բարձր եկամտաբերություն և թույլ են տալիս դիվերսիֆիկացնել պորտֆելը, սակայն դա ավելի բարձր ռիսկային է և հարկվում է։

Որո՞նք են ներդրումների ամենատարածված ձևերը Հայաստանում

1․ Բանկային պրոդուկտներ՝ ավանդներ և դեպոզիտային սերտիֆիկատներ

Ավանդը ներդրումների ամենապարզ և անվտանգ գործիքն է։

1. Եկամտաբերություն՝ մինչև տարեկան 9% ՀՀ դրամով, 5-ից 6% արտարժույթով։
2. Առավելություններ՝ նվազագույն ռիսկեր, ավանդների պետական երաշխիք (մինչև 16 մլն ՀՀ դրամ՝ դրամային ավանդների համար և մինչև 7 մլն ՀՀ դրամ՝ արտարժույթով ավանդների համար)։
3. Թերություններ՝ եկամտաբերությունը հաճախ չի ծածկում ինֆլյացիան, իսկ տոկոսները հարկվում են 10% եկամտահարկով։

Դեպոզիտային սերտիֆիկատը գրեթե գույն ավանդն է, սակայն գումարը հնարավոր չէ հանել մինչև վերջնաժամկետը։ Դրա դիմաց բանկերն առաջարկում են փոքր ինչ ավելի բարձր տոկոսադրույք։

Խորհուրդ՝ սկսեք ավանդից, դա անվտանգ գործիք է, որը թույլ է տալիս հասկանալ, թե ինչպես է աշխատում տոկոսների հաշվարկը։

Օրինակ

Դուք ներդնում եք 1 000 000 ՀՀ դրամ տարեկան 8% տոկոսադրույքով։

1. Տարվա ընթացքում բանկը կհաշվարկի 80 000 ՀՀ դրամ տոկոս։
2. Այդ գումարից ավտոմատ կպահվի 10% եկամտահարկ՝ 8 000 ՀՀ դրամ։
3. Ձեր հաշիվը կհամալրվի «մաքուր» 72 000 ՀՀ դրամով, և ձեր կապիտալը կդառնա 1 072 000։

Եթե գումարը թողնեք հաշվի վրա, ապա հաջորդ տարի տոկոսները կկուտակվեն արդեն ավելացած գումարի վրա։ Այսպես ձեր եկամուտը կսկսի աճել։

2․ Պարտատոմսեր․ կայուն եկամուտ՝ չափավոր ռիսկերով

Պարտատոմսն արժեթուղթ է, որի միջոցով ներդրողը գումար է տալիս պետությանը կամ ընկերությանը։ Էմիտենտը պարտավորվում է կուպոնային եկամուտ վճարել, իսկ վերջում վերադարձնում է ամբողջ գումարը (նոմինալը)։

Պետական պարտատոմսեր

1. Եկամտաբերություն՝ տարեկան 7-ից 11% ՀՀ դրամով։
2. Հարկային արտոնություն՝ ռեզիդենտ ֆիզիկական անձանց կուպոնային եկամուտն ազատված է եկամտահարկից։
3. Նվազագույն ռիսկ՝ վճարումները երաշխավորված են պետության կողմից, իսկ եկամտաբերությունն ավելի բարձր է, քան ավանդների դեպքում։

Կորպորատիվ պարտատոմսեր

1. Եկամտաբերություն՝ սովորաբար 1-ից 3%-ով ավելի բարձր, քան պետական պարտատոմսերի դեպքում։
2. Ավելի բարձր ռիսկ՝ վճարումները կախված են ընկերության ֆինանսական կարգավիճակից։
3. Հարկեր՝ կուպոնը հարկվում է 10% եկամտահարկով (ռեզիդենտների համար)։

Սկսեք պետական պարտատոմսերից՝ ձեր բանկի բրոքերի միջոցով։ Սա առաջին ներդրումային փորձ ստանալու անվտանգ տարբերակ է։

Օրինակ

Դուք գնում եք 1 000 000 ՀՀ դրամ անվանական արժեքով պետական պարտատոմս՝ տարեկան 9% տոկոսադրույքով, 1 տարի ժամկետով։

Այդ դեպքում՝

1. Կուպոնային եկամուտը կկազմի 90 000 ՀՀ դրամ։
2. Տարվա վերջում կստանաք ամբողջ 1 մլն ՀՀ դրամը։

Փաստացի կուպոնային վճարումները սովորաբար կատարվում են 6 ամիսը մեկ, բայց պարզ հաշվարկի համար կարելի է համարել, որ դրանք հավասարաչափ բաշխված են ամիսների ընթացքում։

3․ Բաժնետոմսեր՝ դարձեք բիզնեսի մի մաս

Բաժնետոմսն արժեթուղթ է, որը հաստատում է ձեր բաժինը տվյալ ընկերությունում։

Եկամուտը կարող է լինել երկու տեսակ՝

1. Դիվիդենդներ․ ընկերության շահույթի մի մասը,
2. Գնաճ․ եթե բիզնեսը զարգանում է, բաժնետոմսերի գինը բարձրանում է։
3. Եկամտաբերությունը կախված է շուկայից և ընկերությունից և կարող է լինել թե՛ բարձր, թե՛ բացասական։
4. Առավելություններն են՝ բարձր եկամտի պոտենցիալ, միջազգային ընկերություններում ներդրումներ կատարելու հնարավորություն։
5. Թերությունները՝ բարձր տատանում (վոլատիլություն), եկամուտը երաշխավորված չէ։

Եթե սկսնակ եք, ավելի լավ է սկսել խոշոր ընկերությունների բաժնետոմսերից («blue chips») կամ բորսայական առևտրային ֆոնդերից (ETF), որոնք միանգամից դիվերսիֆիկացիա են ապահովում։ Հարկավոր է հասկանալ՝ բաժնետոմսերն ավելի մեծ ռիսկ են պարունակում, քան պարտատոմսերը։

Ի՞նչ է ETF-ը

ETF-ը (Exchange Traded Fund) բորսայական ներդրումային ֆոնդ է՝ բաժնետոմսերի, պարտատոմսերի, ոսկու կամ այլ գործիքների ակտիվների «զամբյուղ»։ Գնելով ETF-ի մեկ բաժին՝ ներդրողն անմիջապես ստանում է բազմաթիվ արժեթղթերի հասանելիություն, այսինքն՝ պատրաստի դիվերսիֆիկացիա։

ETF-ի հիմնական առանձնահատկություններն են՝

1. գործում են բորսայում սովորական բաժնետոմսերի նման,
2. թույլ են տալիս ներդրումներ կատարել միանգամից տասնյակ կամ հարյուրավոր ակտիվներում,
3. ունեն ավելի ցածր միջնորդավճարներ, քան ներդրումային ֆոնդերը,
4. լինում են տարբեր տեսակ՝ ինդեքսների (օր․՝ S&P 500), պարտատոմսերի և այլն։

ETF-ը միանգամից ամբողջ շուկայում ներդրում կատարելու հարմար միջոց է, այն նվազեցնում է ռիսկերը և հեշտացնում պորտֆելի կառավարումը։

Որտե՞ղ բացել բրոքերային հաշիվ

Հայաստանում բաժնետոմսեր, պարտատոմսեր և ETF-ներ գնելու համար անհրաժեշտ է դիմել Armenia Securities Exchange-ի (AMX) բրոքերի, որն ունի բորսայի մուտքի իրավունք։ Ստորև ներկայացված են մի քանի հուսալի ընկերություններ․

1. Apricot Capital՝ տեղական բրոքեր, որն առաջարկում է հեռավար կերպով հաշվի բացում, ցածր միջնորդավճարներ և ուսուցողական նյութեր։
2. Dimension՝ AMX-ի անդամ, որը մատուցում է բրոքերային ծառայություններ ներքին և միջազգային շուկաներում։
3. Freedom Broker Armenia (Freedom Holding)՝ միջազգային խմբի անդամ, որը մուտք է ապահովում դեպի միջազգային շուկա։

Բացի այդ, բազմաթիվ ներդրողներ օգտագործում են միջազգային հարթակներ՝ Interactive Brokers, XTB, Capital.com, Swissquote՝ արտասահմանյան շուկա դուրս գալու համար։

4․ Անշարժ գույք․ եկամուտ և գնաճ

Բնակարան գնել և այն վարձակալության հանձնելը Հայաստանում ամենատարածված տարբերակներից է։

Օրինակ

Երևանում 2025 թվականին 1 սենյականոց բնակարանի գինը կազմում է մոտ 19 500 000 ՀՀ դրամ (≈ 50 000 ԱՄՆ դոլար)։

Երկարաժամկետ վարձակալություն

1. միջին գինը՝ ամսական 136 500 ՀՀ դրամ (≈ 350 ԱՄՆ դոլար),
2. տարեկան 11 ամիս զբաղվածության դեպքում եկամուտը՝ ≈ 1 501 500 ՀՀ դրամ,
3. տարեկան եկամտաբերությունը՝ բնակարանի արժեքից՝ մոտ 7,7%,
4. հաշվի առնելով բնակարանի դատարկ լինելու ժամանակահատվածները, հարկերը և վերանորոգումը՝ իրական եկամտաբերությունը նվազում է մինչև 6-ից 7%։

Կարճաժամկետ վարձակալություն (Airbnb, Booking)

1. գինը մեկ գիշերվա համար՝ 11 700 ՀՀ դրամ (≈ 30 ԱՄՆ դոլար),
2. 70% զբաղվածության դեպքում (≈ 21 գիշեր ամսական) եկամուտը ≈ 245 700 ՀՀ դրամ ամսական,
3. տարեկան (11 ամիս) ≈ 2 702 000 ՀՀ դրամ,
4. «կեղտոտ» եկամտաբերությունը հասնում է մինչև 13,8%։
5. միջնորդավճարները (10–15%), մաքրություն, կոմունալ ծախսեր և սեզոնով պայմանավորված պահանջարկի բացակայությունը հաշվի առնելուց հետո մաքուր եկամտաբերությունը կազմում է մոտ 10-ից 12%։

Արժեքի աճի պոտենցիալը

Վերջին տարիներին Երևանում բնակարանների գները նկատելիորեն աճել են, և այս միտումը կարող է շարունակվել։ Սակայն աճի տեմպերը կախված կլինեն տնտեսությունից և պահանջարկից, ուստի կտրուկ գնաճի սպասել պետք չէ։

Եզրակացություն՝ անշարժ գույքը կարող է կայուն եկամուտ բերել, բայց կարևոր է ճիշտ հաշվի առնել բոլոր ծախսերը, որպեսզի հաշվարկն իրատեսական լինի։

5․ Վենչուրային հիմնադրամներ և ստարտափ հարթակներ

Հայաստանն ակտիվորեն զարգացնում է իր IT էկոհամակարգը, և մասնավոր ներդրողներին հասանելի են մի շարք վենչուրային հիմնադրամներ․

1. FAST Foundation՝ գիտության և տեխնոլոգիաների ֆոնդ,
2. Granatus Ventures՝ IT ստարտափներին աջակցող առաջին վենչուրային ֆոնդը Հայաստանում,
3. HIVE Ventures՝ հայկական սփյուռքի կողմից ստեղծված ֆոնդ, որը ներդրումներ է կատարում տեխնոլոգիական նախագծերում,
4. Hero House / SmartGateVC՝ բուսթեր և ֆոնդ, որը համագործակցում է վաղ փուլում գտնվող ստարտափների հետ։

Խորհուրդ սկսնակ ներդրողներին՝ ավելի լավ է չսկսել ուղիղ ներդրումներից։ Օգտակար է մասնակցել ստարտափ միջոցառումների և pitch-սեսիաների։ Հիշեք՝ վենչուրը բարձր ռիսկային ոլորտ է․ շատ նախագծեր փակվում են, ուստի ներդրումը չպետք է կազմի պորտֆելի ավելի քան 5-ից 10%-ը։ Բացի այդ, նվազագույն ներդրման գումարը սովորական ներդրողի համար հաճախ բավականին բարձր է։

Ինչի՞ց սկսել ներդրումները

Հայաստանում ներդրումներն այսօր հասանելի են յուրաքանչյուրին․ կարևոր չէ՝ ունեք 100 000 ՀՀ դրամ, թե 10 մլն։

1. Մինչև 1 մլն դրամ՝ նպատակահարմար է սկսել ավանդներից և պետական պարտատոմսերից,
2. 5 մլն դրամից սկսած՝ կարելի է ավելացնել կորպորատիվ պարտատոմսեր և փոքր անշարժ գույք,
3. Խոշոր կապիտալ՝ արժե դիվերսիֆիկացնել պորտֆելը և կիրառել այլընտրանքային գործիքներ։

Գլխավորը՝ հասկանալ, թե ուր եք ներդրում անում, և չվազել առավելագույն եկամտաբերության հետևից։

Եզրակացություն

Ներդրումները մարաթոն են, ոչ թե սպրինտ։ Դրանք արագ շահույթ չեն բերում, այլ օգնում են, որ ձեր գումարն ամեն օր աշխատի ձեզ համար, իսկ հիմնական արդյունքը ստանում եք երկարաժամկետ հեռանկարում։ Որքան շուտ սկսեք, այնքան ավելի շատ ժամանակ կունենա ձեր կապիտալն աճելու բարդ տոկոսի հաշվին։

Հայաստանում այսօր կան բոլոր պայմանները, որպեսզի ձևավորեք բալանսավորված պորտֆել նույնիսկ փոքր գումարով՝ սկսած հուսալի ավանդներից և պետական պարտատոմսերից մինչև անշարժ գույք և վենչուրային ֆոնդեր։ Կարևոր է ոչ թե «կատարյալ պահը» փնտրել, այլ անել առաջին քայլը հենց հիմա։

Հաղթում է նա, ով ներդրում է անում կանոնավոր և համբերատար կերպով։

Սկսեք պարզ պորտֆելից՝ կազմված 2–3 գործիքներից, կարգապահորեն մոտեցեք ներդրումներին, ժամանակ տվեք ձեզ, և դրանք կսկսեն նպաստել ձեր ֆինանսական ազատությանը։

Նյութը ներդրումային խորհրդատվություն չէ․ բոլոր որոշումները ներդրողները պետք է կայացնեն ինքնուրույն։